بررسی و تحلیل هنرهای کاربردی در مسجد شیخ لطف الله با تکیه بر حکمت اسلامی

برای بررسی هنر اسلامی در تمدن و فرهنگ اسلامی دو رویکرد عمده، تاریخی و فراتاریخی وجود دارد. پیروان مکتب تاریخی معتقدند که هنر اسلامی در بستر زمانی و مکانی مشخص به وجود آمده و هنر چیزی جز صورت و ظاهر نیست، ولی گروهی دیگر از محققان از این حقیقت سخن می¬گویند که آثار هنری، مظهر حقایق متکی بر وحی و مکاشفات عارفان است و ماهیتاً در قالب زمان و مکان نمی¬گنجد و فراتاریخی است. بنا بر این رویکرد، نیاز به تفسیر حکمی و عرفانی از هنر وجود دارد. این دسته از مفسران، از روش¬هایی همچون پدیدارشناسی، هرمنوتیک، سنت¬گرایی و عرفانی برای تبیین و تفسیر هنر اسلامی استفاده می¬کنند؛ زیرا که معتقدند فرهنگ اسلامی و به ویژه شیعی، سرشار از مولفه های حکمی و عرفانی است. شکل¬گیری هنر شیعی و عرفانی، با حاکمیت ایلخانان در ایران آغاز شد و در زمان صفویان، با رسمیت یافتن مذهب شیعه توسط موسس این سلسله، شاه اسماعیل اول، به اوج و اعتلای خود رسید. حاکمیت این سلسله (صفویه) در ایران سبب شد تا وحدت سیاسی پس از چند دهه آشوب بر ایران حکمفرما شود و با حمایت حاکمان صفوی به¬ویژه شاه عباس از هنرمندان، آثار هنری چشمگیری به¬خصوص در زمینه معماری بوجود آید. در واقع، معماری این دوره یکی از نقاط اوج معماری دوران اسلامی ایران و یکی از جلوه¬های اصیل هنر دوره¬ی صفوی است. بناهای این دوره، نشان¬دهنده هنر و ذوق «ایرانی» است که با مضامین جدید عرفان شیعی پیوند خورده است؛ مساجد به عنوان قلب معماری اسلامی، در این دوره نیز مهم¬ترین نماد هنر شیعی محسوب می¬شدند و بدین جهت اوج خلاقیت هنرمندان صفوی را در بازنمایی مضامین عرفانی، در تزیینات و ساخت مساجد این دوره می¬توان مشاهده نمود. در این پژوهش آنچه مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته، هنرهای کاربردی موجود در مسجد شیخ لطف¬الله می¬باشد که به عنوان شاهکار معماری و کاشی¬کاری عصر صفوی از آن یاد می¬شود. بنابر این اصل، تحقیق حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر دیدگاه عرفانی به بررسی و تحلیل معماری و سایر عناصر وابسته به آن، در مسجد مذکور پرداخت و در پی آن نتایج مهمی حاصل شد که نشان¬دهنده نفوذ گسترده اندیشه¬های شیعی و عرفانی در تک تک عناصر معماری این مسجد مانند: معماری، نورپردازی، کتیبه¬ها و سایر تزیینات آن بوده است.